filanagnosia

Φιλαναγνωσία. Γιατί διαβάζουμε, τι διαβάζουμε, πλησιάζοντας τα βιβλία.

Γιατί Διαβάζουμε;επειδή μας αρέσει! 

870d4ed999155244cc11fb2bc52d1272

….ενώ ταυτόχρονα, πιθανά οφέλη εντοπίζονται σε πολλούς τομείς:

 

  1. Πνευματική συγκρότηση και συναίσθημα

Η λογοτεχνία, ως μορφή τέχνης, μεταπλάθει την αντικειμενική πραγματικότητα με την αισθητική αξία που της προσδίδει. Η πρόκληση συγκίνησης, πρωταρχικό γνώρισμα της λειτουργίας της τέχνης του λόγου, όπως και κάθε τέχνης, είναι απόρροια της αισθητικής της αξίας. Ποικίλα συναισθήματα, πάθη, καημοί, διαλογισμοί του ανθρώπου, κοινωνικά προβλήματα μετατρέπονται από το δημιουργό σε αισθητική εποπτεία. Έτσι το ατομικό γίνεται γενικό. Το έργο κάθε λογοτέχνη αντανακλά, δημιουργικά, έναν ολόκληρο κόσμο ιδεών και πεποιθήσεων, που ενώνουν το συγγραφέα με την εποχή του ή τον αντιπαραθέτουν σ’ αυτήν. Έτσι κάθε λογοτέχνημα μέσα από την αισθητική ανασύνθεση του κόσμου της ανάγκης, μας οδηγεί στην εσωτερική ελευθερία και συμβάλλει γενικότερα στη συγκρότηση της πνευματικής μας ζωής (Άντα Κατσίκη – Γκίβαλου, Εισαγωγή στο Τέρψεις και Ημέρες Ανάγνωσης, ΙΜΠ, 1999).

2. Γραμματισμός/Λεξιλόγιο

Ειδικότερα οι Robinson και Spodek παρατηρούν ότι η λογοτεχνία αποτελεί μια προφανή πηγή ποικιλίας στη χρήση λέξεων και λεξιλογίου. Η παιδική λογοτεχνία και συγκεκριμένα οι μικρές εικονογραφημένες ιστορίες, μπορούν να βοηθήσουν στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου των παιδιών της προσχολικής ηλικίας. Την παραπάνω διαπίστωση έρχεται να επιβεβαιώσει μία πρόσφατη έρευνα η οποία πραγματοποιήθηκε σε ελληνικά νηπιαγωγεία, αποδεικνύοντας ότι η ανάγνωση ενός λογοτεχνικού βιβλίου προσαρμοσμένου στην προσληπτική ικανότητα του παιδιού, βγάζει το παιδί από τον καθημερινό λόγο και το οδηγεί σε νέες –φανταστικές μεν- αλλά ευχάριστες καταστάσεις, οι οποίες είναι δυνατόν να προκαλέσουν επικοινωνία, η οποία θα επενδυθεί με κατάλληλο λεξιλόγιο, γεγονός που θα βοηθήσει στον εμπλουτισμό του (Φλωρά Αφροδίτη, Η συμβολή της λογοτεχνίας στη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού, ΠΑ.ΣΥ.ΒΝ).

3. Ευφυΐα 

…Οι ίδιοι έλεγχοι επαναλήφθηκαν όταν τα παιδιά ήταν οκτώ ετών. Υστερα από περίπου μια δεκαετία, όταν οι συμμετέχοντες ήταν μεταξύ 17 και 19 ετών, οι ειδικοί εξέτασαν τον εγκέφαλό τους στον τομογράφο. Η ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι ο εγκέφαλος των παιδιών που είχαν περισσότερα γνωσιακά ερεθίσματα στην ηλικία των τεσσάρων ετών ήταν καλύτερα ανεπτυγμένος.  Όλοι οι άλλοι παράγοντες που εξέτασαν οι επιστήμονες – μεταξύ των οποίων ο δείκτης νοημοσύνης των γονιών, η γονική γαλούχηση σε όλες τις ηλικίες ή η ενίσχυση των γνωσιακών ερεθισμάτων στην ηλικία των οκτώ ετών – δεν φάνηκαν να έχουν καμία επιρροή. Συγκεκριμένα οι ειδικοί είδαν ότι ο εγκέφαλος των παιδιών που είχαν περισσότερα πνευματικά ερεθίσματα στα τέσσερα είχε λεπτότερο φλοιό – χαρακτηριστικό το οποίο αποτελεί δείγμα μεγαλύτερης ανάπτυξης (Το Βήμα Science, Πολλά βιβλία στα 4, γερό μυαλό στα 18 δημοσίευση 16/10/2012).

4. Φαντασία και Σκέψη

…Του καλλιεργεί τη σκέψη, την κρίση και τη φαντασία. Το παιδί εκτονώνεται και ικανοποιείται συναισθηματικά ζώντας έμμεσα τα βιώματα των ηρώων, κάτι που είναι πολύ σημαντικό γι’ αυτό. Ας μην ξεχνάμε ότι σήμερα τα παιδιά μεγαλώνουν σ’ ένα απρόσωπο κόσμο, απάνθρωπο και μηχανοποιημένο, με αποτέλεσμα να μην τα συγκινεί τίποτα και τίποτα να μην τους προκαλεί το θαυμασμό που εμπνέει τον άνθρωπο για εξερεύνηση και δημιουργική προσπάθεια. Το παιδί έχει γίνει ένας μικρός πολύξερος που ξέρει όλες τις μάρκες των αυτοκινήτων, αλλά δεν μπορεί να ξεχωρίσει μια μυγδαλιά από μια ροδιά. Δεν παύει, όμως, να έχει έναν πλούσιο συναισθηματικό κόσμο και έχει ανάγκη να ζήσει τις συγκινήσεις που τους προκαλεί η περιπέτεια, η εξερεύνηση, το άγνωστο, κι αυτό το ζει μέσω των ηρώων των βιβλίων. Χαίρεται, αγωνιά και ικανοποιείται με τις εμπειρίες τους. Παρόλο που ζει σ’ ένα κόσμο βίας ικανοποιείται να βλέπει το δίκαιο και το καλό να θριαμβεύουν, γιατί το παιδί έχει ανεπτυγμένο το αίσθημα του δικαίου (Μπέτυ Καβάκα, Jesuslovesyou.gr ).

5. Χαλάρωση

Το άγχος αποτελεί ένα παράγοντα κινδύνου που προδιαθέτει σε διάφορες επικίνδυνες καταστάσεις, όπως οι καρδιακές παθήσεις. Το διάβασμα όμως μας δίνει την ευκαιρία να ηρεμήσουμε και να περιορίσουμε το άγχος. Ειδικά η ανάγνωση βιβλίων φαντασίας πριν τον ύπνο, σύμφωνα με τους ειδικούς, αποτελεί μια δραστηριότητα που μας χαλαρώνει και μας βοηθάει να αντιμετωπίσουμε ό,τι μας στρεσάρει. Η μέθοδος αυτή μάλιστα θεωρείται πολύ αποτελεσματική στην αντιμετώπιση του άγχους. (Pathfinder, Διάβασμα: Τα 5 μεγαλύτερα οφέλη για την υγεία μας, δημοσίευση 31/12/2012) “Η μελέτη μας έδειξε πως έπειτα από 6 λεπτά διάβασμα, τα επίπεδα στρες στον οργανισμό των εθελοντών μειώθηκαν κατά 68%”, εξήγησε ο νευροψυχολόγος δρ Ντέιβιντ Λιούις. «Αντίστοιχα, με την μουσική μειώθηκαν κατά 61%, με έναν καφέ κατά 54%, με μία βόλτα κατά 42% και με ένα βιντεοπαιχνίδι κατά 21%. Το να “χάνεται” κανείς σε ένα αγαπημένο του βιβλίο, αναδείχτηκε το καλύτερο μέσον χαλάρωσης” (Μελέτη του Πανεπιστημίου του Σάσεξ).

6. Λύσεις στα προβλήματα/ Πάρτι στον εγκέφαλο

Το παιδικό βιβλίο αποτελεί παράθυρο στη φαντασία αλλά και τη σκέψη του παιδιού. Ο συνδυασμός της εικονογράφησης με το κείμενο προσφέρει διπλή αισθητική απόλαυση: στα μάτια και στ’ αυτιά. Η δύναμη που έχουν οι εικόνες και οι λέξεις επιτρέπουν στο παιδί να ταξιδέψει στο χώρο της φαντασίας, να ονειρευτεί, να σκεφτεί μεγάλα ζητήματα τα οποία μια παιδική ιστορία μπορεί να προσεγγίσει με απλό τρόπο, συγκαλυμμένα στη ροή του παραμυθιού και ίσως να βρει λύσεις σε θέματα που το απασχολούν. Το παιδί μαθαίνει τη δύναμη των λέξεων και της έκφρασης ως επικοινωνία με τον εαυτό και τους άλλους. Το παιδικό βιβλίο του επιτρέπει να βάλει τον εαυτό του στη θέση του ήρωα, να ταυτιστεί μαζί του ή να τον απορρίψει, να πλάσει με το νου του εικόνες και σκηνές, να φανταστεί πιθανά σενάρια, να εξερευνήσει διάφορες εκδοχές του ίδιου θέματος, και να περάσει όμορφα μέσα στις σελίδες ενός βιβλίου. (Δρ. Λίζα Βάρβογλη, Διάβασμα και παιδική ψυχή, Parakato.gr)
Σκύψε πάνω από τους αναγνώστες. Παρατήρησε το πρόσωπό τους καθώς διαβάζουν, όλοι μαζί, επί χίλια εκατομμύρια ώρες καθημερινά. Νιώσε πώς κρατούν την ανάσα τους, δες τα μάτια τους πώς κοιτούν επίμονα τη σελίδα, άκου μέσα στον εγκέφαλό τους το πάρτι που γίνεται. Θέλεις να πάρεις κι εσύ μέρος σε αυτό; (Σάκης Σερέφας, Γράμμα σ’ ένα παιδί, Φιλαναγνωσία, ΕΚΕΒΙ).

7. Προβλήματα προς λύση / Συντροφιά τις κρύες νύχτες του χειμώνα

Είναι μέσο ψυχαγωγίας και γενικά εμφανίζεται ως ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου. Μας συντροφεύει τις ώρες της πλήξης και της μοναξιάς, ενώ ταυτόχρονα μας ψυχαγωγεί. (…) Ακόμα το βιβλίο είναι ένας φίλος που μένει γιατί, όπως έχει γραφεί: «είναι ένας συμπεριπατητής χωρίς απαιτήσεις, ένας φίλος που τον επικαλείσαι σε κάθε στιγμή και τον εγκαταλείπεις όταν θέλεις».

Γενικά ένα βιβλίο δε ζητά τίποτε από εμάς, ενώ περιμένει υπομονετικά σε ένα σκονισμένο ράφι για να μας δώσει τις πληροφορίες του, να μας βγάλει από αδιέξοδα και να μας ταξιδέψει σε κόσμους μαγικούς. (Τι προσφέρει το βιβλίο στον άνθρωπο, 3ο γυμνάσιο Πετρούπολης)

8. Καλύτερη σιλουέτα…

Είναι δυνατόν το διάβασμα να βοηθά τα παιδιά και τους εφήβους να χάσουν βάρος; Κι όμως, είναι! Οι ειδικοί από το Νοσοκομείο Παίδων του Duke διαπίστωσαν ότι η ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων μπορεί να βοηθήσει τα παχύσαρκα παιδιά να αδυνατίσουν. Οι επιστήμονες έδωσαν σε παχύσαρκα κορίτσια ηλικίας 9 με 13 ετών -που ακολουθούσαν ήδη κάποιο πρόγραμμα αδυνατίσματος- να διαβάσουν μία νουβέλα με τίτλο «Lake Rescue», που στα ελληνικά σημαίνει «η διάσωση στη λίμνη». Η νουβέλα επελέγη προσεκτικά από παιδίατρους για αυτόν το σκοπό ειδικά. Ηρωίδα του βιβλίου ήταν ένα παχύσαρκο κορίτσι με πολύ δυνατή προσωπικότητα. Μετά το διάβασμα του βιβλίου, τα κορίτσια υιοθέτησαν έναν υγιεινό τρόπο ζωής και κατάφεραν μετά από 6 μήνες να χάσουν βάρος και να μειώσουν το Δείκτη Μάζας Σώματος (Μάνος Σιγανός, Καλύτερη υγεία; Γυρίστε σελίδα!, vita.gr)

9. Ποιότητα αισθήσεων – Ποιότητα ζωής

Το διάβασμα βελτιώνει την όραση και την ακοή. Πρόσφατη έρευνα του νευροεπιστήμονα δρ Στάνισλαβ Ντεχάνε, καθηγητή Πειραματικής Νοητικής Ψυχολογίας στο College de France και διευθυντή της Μονάδας Νοητικής Νευροαπεικόνισης του Εθνικού Ιδρύματος Ιατρικής Έρευνας (INSERM) της Γαλλίας, έδειξε ότι το διάβασμα μπορεί να βελτιώσει τον τρόπο με τον οποίο επεξεργάζεται ο εγκέφαλος τις οπτικές πληροφορίες, αλλά και την ακουστική ικανότητά μας. Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Science», έδειξε ακόμη πως τα οφέλη αυτά δεν αποκομίζουν μόνο όσοι μαθαίνουν να διαβάζουν από παιδιά, αλλά και όσοι μαθαίνουν ανάγνωση μετά την ενηλικίωσή τους. (Δείτε πώς το διάβασμα προστατεύει την υγεία μας, iatropedia.gr)

10. Συναισθηματική καλλιέργεια και πνεύμα

Η ανάγνωση καλλιεργεί τη «συναισθηματική αγωγή», ανοίγει απεριόριστα πεδία στοχασμού και κριτικού προβληματισμού, οδηγεί τον αναγνώστη στο να διαμορφώνει στάσεις ζωής και ν’ αναζητεί απαντήσεις σε ερωτήματα καθολικής σημασίας.  Η ανάγνωση της λογοτεχνίας υποκινείται διαρκώς από την απόλαυση. Είναι μια ανάγκη, στο μέτρο που η απόλαυσή της την καθιστά ανάγκη. Ποτέ δεν αποτελεί καθήκον, φυσική ή ηθική υποχρέωση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, σηματοδοτεί το χώρο της ιδιωτικής ζωής αλλά και την ελεύθερη βούληση του ατόμου. Ο αναγνώστης που απολαμβάνει τη λογοτεχνία (που διαβάζει επειδή απολαμβάνει) δεν παύει να την αναζητά και να τη θεωρεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής του ζωής. (…) Τις στιγμές της ανάγνωσης ο χρόνος διαστέλλεται και εμπλουτίζεται με εμπειρίες που διευρύνουν τα όρια της ατομικής ζωής. Ελεύθερες από το ρευστό και το εφήμερο, οι στιγμές της ανάγνωσης μας οδηγούν σε αποκαλύψεις και συγκινήσεις μέσα από τις οποίες ακούμε τον ψίθυρο του αιώνιου.  (Τζ. Καλογήρου, Τέρψεις και Ημέρες Ανάγνωσης, ΙΜΠ, 1999)

11. Γνώσεις, Μνήμη, Δημιουργικότητα…

Το διάβασμα είναι μια από τις αποδοτικότερες πνευματικά ασχολίες για τον άνθρωπο. Με το διάβασμα διευρύνει κανείς τους πνευματικούς του ορίζοντες. (Παναγιώτα Αποστολοπούλου, Πώς μας βελτιώνει το διάβασμα, Flow Magazine, δημοσίευση 25/02/2012) Ποιος άλλωστε μπορεί να αμφισβητήσει το ότι συλλέγοντας την αποθηκευμένη γνώση ή βιώνοντας τα συναισθήματα που περιέχει ένα λογοτεχνικό βιβλίο, δεν ενισχύουμε τη μνήμη αλλά και τη δημιουργικότητά μας;Έχοντας διαβάσει τις περιπέτειες άλλων, δε θέλουμε μήπως  να ζήσουμε και τις δικές μας περιπέτειες; Να χτίσουμε τους δικούς μας κόσμους; Να γράψουμε τις δικές μας ιστορίες;

12. Αυτογνωσία
Επειδή το διάβασμα δεν είναι παρά ένα πέρασμα μέσα από τις σκέψεις, τα αισθήματα, τον κόσμο του κειμένου, για να φθάσει κανείς στον εαυτό του. Διαβαίνει ο αναγνώστης, όταν διαβάζει, προς τον εσωτερικό του κόσμο που αναγνωρίζει και συναντά στις σελίδες του βιβλίου. Αυτό το πέρασμα στον εαυτό μας μέσα από τη μυθοπλασία το πετυχαίνει ο αναγνώστης πληρέστερα, αν ασχοληθεί με όλες τις παραμέτρους της ανάγνωσης (Άντα Κατσίκη – Γκίβαλου, Λογοτεχνία και Εκπαίδευση, ΕΚΕΒΙ).

13. Εμπειρίες, τροφή για το Μυαλό
Σκέφτομαι λοιπόν πως η λέξη «βιβλιοφάγος» φανερώνει πολλά: Τρώει κανείς όταν πεινάει. Όταν «τρώει» βιβλία, σημαίνει πως θέλει να χορτάσει το πνεύμα του. Οι δυο αυτές πείνες, η σωματική και η πνευματική, βρίσκω πως μοιάζουν αρκετά. Όταν αρρωσταίνουμε ή είμαστε λυπημένοι, μπορεί να μην έχουμε όρεξη να φάμε. Τούτη η ανορεξιά είναι παροδική. Μόλις περάσει αυτό που την προκαλεί, η όρεξη επανέρχεται. Ή μπορεί να μη θέλουμε να φάμε γιατί δε μας αρέσει το φαγητό. Κάποιο άλλο όμως που το προτιμάμε το τρώμε με ευχαρίστηση. Έτσι συμβαίνει και με την τροφή του μυαλού. Είναι φορές που νιώθουμε κουρασμένοι και δεν έχουμε όρεξη να διαβάσουμε. Ή είμαστε υποχρεωμένοι να διαβάσουμε κάτι που δε μας ενδιαφέρει πολύ. Μόλις όμως η κόπωση περάσει ή βρούμε κάποιο βιβλίο που μας αρέσει, αρχίζουμε το διάβασμα.
Ας δούμε τώρα μια διαφορά ανάμεσα στις δύο πείνες: Όταν γεμίσει το στομάχι μας, δεν πεινάμε πια. Το πνεύμα μας όμως είναι αχόρταγο! Όσο του δίνουμε τροφή, τόσο περισσότερο πεινάει, τόσο περισσότερα βιβλία θέλει.
Και δεν έχει άδικο! Τα βιβλία μάς μαθαίνουν χίλια πράγματα για τον κόσμο, τους άλλους, τον ίδιο μας τον εαυτό. Συχνά μας φανερώνουν ότι και οι άλλοι νιώθουν όπως εμείς, έχουν τις ίδιες χαρές ή τις ίδιες στενοχώριες, αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα, αλλά καταφέρνουν τελικά να τα ξεπεράσουν. Κι αυτό μας δίνει κουράγιο. Άλλοτε πάλι μας δείχνουν ότι υπάρχουν ή υπήρξαν άνθρωποι εντελώς διαφορετικοί από μας. Μαθαίνουμε τα αισθήματα και τις σκέψεις τους, σ’ όποιο τόπο κι αν βρίσκονται, όποια εποχή και αν έζησαν. Ταυτιζόμαστε μαζί τους. Κι αυτό μας συναρπάζει, μας δίνει την αίσθηση ότι ζούμε πολλές ζωές, πλουτίζει τις εμπειρίες μας. (Λότη Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου,  Γράμμα σ’ ένα παιδί, Φιλαναγνωσία, ΕΚΕΒΙ)

14. Πρόληψη της άνοιας

Σύμφωνα με τους ειδικούς το διάβασμα μειώνει τον κίνδυνο εκδήλωσης της νόσου του Αλτσχάιμερ. Με το ουσιαστικό και προσεκτικό διάβασμα ενός εντύπου ή βιβλίου, βελτιώνεται αμέσως η ποιότητα του εγκεφαλικού ιστού. Κατά την ανάγνωση, ο εγκέφαλος τονώνεται και διεγείρεται. Η διέγερση αυτή που προκαλείται στον εγκέφαλό μας από τη μελέτη, αν συμβαίνει τακτικά, μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη εγκεφαλικών διαταραχών συμπεριλαμβανομένης της νόσου του Αλτσχάιμερ.(yahoo news)

15. Καταπολέμηση της αϋπνίας…

Επιπλέον, το διάβασμα μας βοηθάει να αντιμετωπίσουμε την αϋπνία και να υιοθετήσουμε υγιείς συνήθειες ύπνου. Αν έχετε συνηθίσει να διαβάζετε βιβλία πριν κοιμηθείτε, τότε η συνήθεια αυτή συμβάλλει στη ρύθμιση του βιολογικού ρολογιού του σώματος σας και στέλνει το σήμα στον εγκέφαλο ότι ήρθε η ώρα να κοιμηθεί. Το διάβασμα λοιπόν μπορεί να σας βοηθήσει με αυτόν τον τρόπο να κοιμηθείτε ήσυχα και να ξυπνήσετε ανανεωμένοι το πρωί.(yahoo news)

16. Ενσυναίσθηση και διάβασμα της σκέψης των άλλων!
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα δύο σπουδαστών της Σχολής Κοινωνικών Ερευνών της Νέας Υόρκης, το διάβασμα λογοτεχνικών μυθιστορημάτων μας βοηθάει να προσδιορίσουμε και να κατανοήσουμε καλύτερα τους άλλους ανθρώπους. Ενεργοποιεί με μοναδικό τρόπο τις ψυχολογικές διαδικασίες, με τις οποίες μπαίνουμε στη θέση των ηρώων και βιώνουμε τις υποκειμενικές τους θεάσεις. Σύμφωνα με τους Kidd και Castano, αυτό μας επιτρέπει να καταλάβουμε ευκολότερα τους αντίστοιχα περίπλοκους χαρακτήρες των ανθρώπων που συναντάμε στην πραγματική ζωή! Άλλη έρευνα από τον Καναδά, έδειξε ότι οι φίλοι της ρομαντικής λογοτεχνίας «διαβάζουν» με μεγαλύτερη ευχέρεια τα συναισθήματα στα πρόσωπα των άλλων, με βάση τους μορφασμούς και τις εκφράσεις τους (υψηλότερη συναισθηματική νοημοσύνη). Το διάβασμα λοιπόν κάθε συγκεκριμένου είδους λογοτεχνίας, ίσως μας βοηθάει να βελτιώσουμε τις διαφορετικές κάθε φορά δεξιότητες που σχετίζονται με αυτό.

01-reading-a-book

 

Β. Τι Διαβάζουμε;  …ό,τι μας αρέσει!

Όταν είναι παιδί o άνθρωπος, είναι ανάγκη να τον διδάσκουμε έργα καλά, έλεγε ο Φωκυλίδης. Παΐδ’ έτ’ έόντα χρεών δή καλά διδασκέμεν έργα, για την ακρίβεια. Ποια βιβλία είναι όμως τα «καλά»; Δεν γίνεται να αφήσουμε το παιδί να διαλέξει όποιο βιβλίο θέλει; Και, «τι θα πάθει αν διαβάσει ένα βιβλίο για μεγάλους; Μήπως δεν βλέπει τόση βία στην τηλεόραση;» Και «εμένα όταν ήμουν μικρός, αυτό θυμάμαι ότι μου άρεσε. Τώρα αυτουνού γιατί δεν του αρέσει; Πάει, χαλάσανε τα παιδιά σήμερα

Καταρχάς, να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν είναι όλα τα βιβλία κατάλληλα.  
Το παιδικό βιβλίο, ως έργο τέχνης αλλά και μέσο αγωγής που απευθύνεται σε μια πραγματικά ευαίσθητη ομάδα ανθρώπων, πρέπει να ικανοποιεί αισθητικές, γλωσσικές και ηθικές σταθερές. Πιο συγκεκριμένα πρέπει να είναι…
αισθητικά: ενδιαφέρον, διασκεδαστικό, όμορφο, με ωραία εικονογράφηση…
γλωσσικά: σαφές, απλό, κατανοητό, λογοτεχνικά πλούσιο αλλά όχι εξεζητημένο…
ηθικά: σωστό, ωφέλιμο, χωρίς συμπεριφορές που δεν θέλουμε το παιδί να αντιγράψει, και με ελπιδοφόρα έκβαση (όχι απαραίτηταhappy end)…

Τα δύο πρώτα κριτήρια είναι νομίζω σαφή. Για όσους δεν κατανοούν το τελευταίο, το παιδαγωγικό βιβλίο ως μέσο αγωγής, δεν μπορεί εξ ορισμού να είναι αντιπαιδαγωγικό. Δεν μπορεί, δηλαδή, να προβάλλει σκηνές βίας και σαδισμού, σκηνές αντικοινωνικής διαβίωσης ή σκηνές που να προωθούν τη χρήση ναρκωτικών ή να διεγείρουν νοσηρά τη φαντασία των παιδιών (Μιχ. Ι. Μαραθεύτης, Δοκίμια για την Παιδική Λογοτεχνία, Σύλλογος προς διάδοσιν ωφέλιμων βιβλίων, Αθήνα 1990, σελ. 21).

Για όσους ακόμα δεν το κατάλαβαν, στα παιδικά βιβλία που θεωρούνται κατάλληλα, ακόμα κι όταν η επικράτηση του καλού δεν είναι απόλυτη (…) η ελπίδα παραμένει. Ενώ η τραγική όψη της ζωής δεν αποκρύβεται (…) τελικά βρίσκεται διέξοδος, διαφαίνεται κάποια λύση, τονώνεται η πίστη στις αξίες της ζωής (Λότη Πέτροβιτς Ανδρουτσοπούλου, Όπως και στ’ αηδόνια… Για την Παιδική Λογοτεχνία χωρίς ψευδαισθήσεις, Πατάκης, Αθήνα 1995, σελ. 18).

Στα «ακατάλληλα» τοποθετούμε λοιπόν όσα βιβλία δεν ικανοποιούν τις σταθερές αυτές. Υπάρχουν βέβαια φωνές που υποστηρίζουν ότι δεν χρειάζεται να γινόμαστε υπερβολικοί, σε βαθμό που να διαμορφώνουμε απόλυτα τα αναγνώσματα των παιδιών σύμφωνα με τα δικά μας, «μεγαλίστικα», κριτήρια. Όπως ο Perry Nodelman αναφέρει (P. Nodelman, The Pleasures of Children’s Literature, Boston, Allyn and Bacon 2003) πρέπει να αυξήσουμε την εμπειρία των παιδιών δίχως αυστηρές προδιαγραφές στα κείμενα που μπορεί να έχουν ενδιαφέρον γι’ αυτά.



Δεν υπάρχει βιβλίο κατάλληλο για όλους.

 Αφού απορρίψουμε όσα έργα σύμφωνα με τα παραπάνω είναι ακατάλληλα, οφείλουμε να προτείνουμε στα παιδιά μια μεγάλη ποικιλία βιβλίων και να αφήσουμε τα ίδια να επιλέξουν αυτό που τα ελκύει περισσότερο. Gustibus et coloribus colokythopittum (ή κάτι τέτοιο), που λένε και στο χωριό μου.
Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ποιο βιβλίο ταιριάζει ή αρέσει σε κάθε παιδί, αφού κάθε παιδί είναι διαφορετικό. Δεν γίνεται καν να ορίσουμε με απόλυτη βεβαιότητα ποιο βιβλίο αρμόζει σε κάθε ηλικία, καθώς κάθε παιδί έχει δικούς του ρυθμούς εξέλιξης, διαφορετική νοητική και συναισθηματική ωρίμανση και μεγαλώνει σε διαφορετικό περιβάλλον με διαφορετικά ερεθίσματα.

Ο διαχωρισμός των βιβλίων κατά τάξη, όπως εφαρμόζεται στο ιστολόγιο αυτό, έχει γίνει στο πνεύμα της ταξινόμησης και με κριτήρια όπως το θέμα του έργου, η έκταση του κειμένου, η σύνταξή του, η συνθετότητα της έκφρασης, τα βοηθητικά στοιχεία, τα συνήθη γνωστικά ενδιαφέροντα των παιδιών σε κάθε ηλικία, κ.ά. Τίποτα όμως δεν εμποδίζει έναν μαθητή της Δ’ να προσπαθήσει να διαβάσει ένα κείμενο που εκφράζει εφηβικούς προβληματισμούς, ή να καταδυθεί σ’ ένα βιβλίο με εικόνες και ελάχιστο κείμενο, που συνήθως διαβάζουν οι μικρές τάξεις.

Κανείς δεν ξέρει εκ των προτέρων ποιο βιβλίο μπορεί να επιτρέψει στο κάθε συγκεκριμένο παιδί να πραγματοποιήσει μια «αποφασιστική συνάντηση» – πριν απ’ αυτή τη συνάντηση, ούτε το ίδιο το παιδί είναι σε θέση να μας το πει. (…) Το βασικό είναι να συναντήσουν το βιβλίο που θα τους επιτρέψει να «εμπλακούν», να ανακαλύψουν ότι το διάβασμα μπορεί να είναι απόλαυση. Στη συνέχεια, θα μας δοθεί οπωσδήποτε η ευκαιρία να τα βοηθήσουμε να ανακαλύψουν και άλλα βιβλία, βιβλία πιο απαιτητικά, ή που τους φαίνονται πιο δύσκολα (Κριστιάν Ποσλανιέκ, Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα, Καστανιώτης, 1991).

 

 

happiness-is-a-cup-of-coffee-and-a-good-book-book-quote

Γ. Πλησιάζοντας τα Βιβλία 

Καλώς ή κακώς, το να αγαπήσουν τα παιδιά το διάβασμα, γίνεται κυρίως μέσα από το ίδιο το διάβασμα. Και σε αυτό θα φτάσουν επειδή θα το θελήσουν τα ίδια τα παιδιά, όταν το θελήσουν, χωρίς πίεση, διαταγές ή εξαναγκασμούς, χωρίς να περιμένουν κάποιο αντάλλαγμα ή κάποια ωφέλεια. Αν είναι αρκετά τυχερά ή επίμονα, ένα από τα βιβλία με τα οποία θα έρθουν σε επαφή, θα γίνει ο ξεναγός τους στον κόσμο της αναγνωστικής απόλαυσης.

Μέχρι όμως να φτάσει η ευλογημένη εκείνη ώρα της συνάντησης με το κρίσιμο βιβλίο, υπάρχουν κάποιες δραστηριότητες σχεδιασμένες να φέρνουν παιδιά και βιβλία πιο κοντά. Αν με παιγνιώδη και ευχάριστο τρόπο προκαλέσουμε την περιέργεια και το ενδιαφέρον των μαθητών να «γευτούν» μερικές σελίδες, διευκολύνουμε τη γνωριμία τους με τον κόσμο των βιβλίων και ίσως θέτουμε βάσεις για την εξέλιξή τους σε τακτικούς αναγνώστες. Τίποτα ωστόσο δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο – γιατί κανείς δεν μπορεί να προδικάσει τι θα συμβεί, μόλις ένα εξώφυλλο ανοίξει μπροστά σ’ ένα παιδικό πρόσωπο.

Σύμφωνα με έρευνα σε σχολεία της Νέας Ζηλανδίας (NZ Ministry of Education. (2006). Effective literacy practice in Years 5 to 8. Wellington: Learning Media), στα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας στα οποία ο μέσος όρος παρουσίαζε υψηλότερα σκορ αλφαβητισμού, οι δάσκαλοι:

– ήταν οι ίδιοι ενθουσιώδεις αναγνώστες
– διάβαζαν μεγαλόφωνα καθημερινά
– αφιέρωναν περισσότερες ώρες στο διάβασμα
– διαμόρφωναν στις αίθουσές τους ελκυστικό αναγνωστικό περιβάλλον
– πρόσφεραν ποικιλία αναγνωσμάτων
– επιδίωκαν οι μαθητές τους να αναπτύξουν ένα διαρκές ενδιαφέρον για την ανάγνωση
– βασική φόρμουλα: ενδιαφέρον οδηγεί σε προσπάθεια που καταλήγει σε ικανοποίηση / καλύτερα αποτελέσματα

Σε ό,τι αφορά στους εφήβους, ο δάσκαλος Chris Crowe (Young Adult Literature: Rescuing Reluctant Readers, The English Journal vol.88, No.5, Μάιος 1999 σσ.113-116) συμβουλεύει σε άρθρο του:

– Να τους δείξουμε ότι το διάβασμα είναι διασκεδαστικό όσο και το να βλέπουν τηλεόραση, να πηγαίνουν για ψώνια ή βόλτες με τις παρέες τους
– Να τους θυμίσουμε τις χαρές του διαβάσματος
– Να τους καθοδηγούμε προς επιλεγμένα, καλά εφηβικά βιβλία
– Να τους βοηθάμε να συνδέονται με τα αναγνώσματά τους, να τους υποδεικνύουμε έργα που συνδέονται με αυτά που έχουν μόλις διαβάσει, ή αν έχουν βαλτώσει σε ένα είδος να τους σπρώχνουμε προς κάτι καινούριο
– Να διαβάζουμε οι ίδιοι και να συζητάμε για τα αναγνώσματά μας
– Να διαβάζουμε από τα βιβλία που διαβάζουν και εκείνοι
– Να διαβάζουμε μεγαλόφωνα και να τους δίνουμε χρόνο ανάγνωσης στην τάξη

 

Προτού ξεκινήσουμε με τις δραστηριότητες, ας θυμόμαστε ότι:

– μια πολιτισμένη ατμόσφαιρα χαλαρότητας και ελευθερίας έκφρασης βοηθάει κάθε δραστηριότητα
– ένας σωστά διαμορφωμένος χώρος βιβλιοθήκης προβάλλει αναγνώσματα πολλών ειδών (λογοτεχνικά, γνώσεων, κόμικς, περιοδικά) με τον ελκυστικότερο δυνατό τρόπο
– περισσότερο απ’ όλα φαίνεται να εξυπηρετεί τους στόχους μας το ελεύθερο εθελοντικό διάβασμα, στο οποίο ισχύουν τα κατά Πενάκ δικαιώματα του αναγνώστη
– καλό είναι να έχουμε προετοιμάσει το υλικό μας, βιβλία ενδιαφέροντα και εύκολα αναγνώσιμα, δηλ. με υψηλό ποσοστό γνωστών λέξεων, ώστε το κείμενο να προκαλεί ευχαρίστηση
– όσο περισσότερο τους εκθέτουμε σε βιβλία, όσο περισσότερο χρόνο αφιερώνουμε καθημερινά στην ανάγνωση, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να αρχίσουν οι μαθητές μας να διαβάζουν / και λίγα λεπτά ωστόσο, αν αφιερώνονται τακτικά και αρκετές φορές τη μέρα, συναθροίζονται σε πολλές ώρες ανάγνωσης το χρόνο.

Ζέσταμα

Μπορούμε να ξεκινήσουμε την επαφή με το αντικείμενο, μέσα από μια όμορφη κουβέντα για βιβλίαπου έχουμε διαβάσει στο παρελθόν… βιβλία που μας συγκίνησαν, μας συγκλόνισαν, άλλα με τα οποία γελάσαμε ή λυπηθήκαμε και κάποια που θα προτείναμε στους συμμαθητές μας με κλειστά τα μάτια.

Με πιο ώριμα παιδιά, μπορούμε να ξεκινήσουμε μια συζήτηση για το θέμα που αφορά ένα συγκεκριμένο βιβλίο που έχουμε μπροστά μας ή το δίλημμα που επεξεργάζεται…τι πιστεύουμε εμείς για το ζήτημα; τι απαντήσεις άραγε δίνει ο συγγραφέας; Αν δεν έχετε κάτι στο μυαλό σας, τέτοια θέματα θα συναντήσετε σε κάθε ανάρτηση, στην ενότητα Προβληματισμοί για συζήτηση.

Ενδιαφέρον θα είχε επίσης, πριν μπούμε για τα καλά στον χορό, να επιχειρήσουμε να διεξάγουμε μια κυκλική βηματο-έρευνα. Τοποθετούμε τους μαθητές όρθιους σε κύκλο και τους εξηγούμε ότι για κάθε πρόταση που ακούνε, θα πρέπει:

-να μη μετακινηθούν αν διαφωνούν,

-να προχωρήσουν ένα βήμα προς το κέντρο αν συμφωνούν λίγο,

-να προχωρήσουν περισσότερο αν συμφωνούν περισσότερο

-να φτάσουν ως το κέντρο του κύκλου, αν συμφωνούν απόλυτα.

Έτσι μπορούν να εξωτερικεύσουν την άποψή τους ακόμα και μαθητές που δυσκολεύονται να εκφραστούν. Οι ερωτήσεις μας πρέπει βέβαια να είναι έτοιμες από πριν, κατάλληλες για απάντηση με τον συγκεκριμένο τρόπο και σε λογική σειρά ώστε να μας δώσουν μια εικόνα για τη σχέση των παιδιών με το διάβασμα.

π.χ. Μου αρέσει να διαβάζω/ Διαβάζω ένα-δύο βιβλία τον μήνα

Μου αρέσουν πιο πολύ τα αστυνομικά / ρομαντικά / ιστορικά / περιπετειώδη βιβλία

Μου αρέσει να διαβάζω στο κρεβάτι / στον καναπέ / στο τραπέζι / στο πάρκο / στο μπάνιο

Διαβάζω τα Σαββατοκύριακα/ τις καθημερινές / το Καλοκαίρι, κλπ.

 

Πρώτη επαφή (με το θηρίο)

1. Βιβλιοσλάλομ: υπό τον ήχο απαλής ή λιγότερο απαλής (προσωπικά χρησιμοποιώ ορχηστρική -soundtracks) μουσικής, αφήνουμε τα παιδιά να κυκλοφορήσουν για περίπου 3 λεπτά σε διαδρόμους που σχηματίζονται ανάμεσα σε 10-15 βιβλία απλωμένα στο πάτωμα. Τα καλούμε να παρατηρήσουν τα εξώφυλλα και τους τίτλους, ενώ αν θέλουν μπορούν και να ξεφυλλίσουν τα βιβλία, χωρίς όμως να σταθούν όλη την ώρα μόνο σε ένα. Στη συνέχεια μοιράζουμε στους μαθητές από ένα χρωματιστό χαρτάκι και τα καλούμε να το αφήσουν πάνω στο βιβλίο που τα τράβηξε περισσότερο και που θα ήθελαν να διαβάσουν. Τέλος, αφού οι μαθητές «ψηφίσουν» μετράμε τα χαρτάκια στα βιβλία και ανακοινώνουμε ποιο είναι το πιο δημοφιλές από αυτά. Η εμπειρία λέει ότι το βιβλίο που κερδίζει, αποκτά πολλούς θαυμαστές που σπεύδουν να του ρίξουν μια ματιά ή να το δανειστούν.

2.Παρουσιάσεις βιβλίων σε μορφή book slam (ταχυ-παρουσίαση)
που διαρκούν το πολύ 3 λεπτά ανά βιβλίο και πρέπει να είναι όσο πιο ορεκτικές γίνεται!

Η παρουσίαση μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους:

  • ανάγνωση ενός αυτούσιου  αποσπάσματος, πραγματικά λαχταριστού
  • μικρή περίληψη της υπόθεσης, αφήνοντας το τέλος κρυφό
  • διατύπωση ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής (συνήθως για βιβλία γνώσεων). Υποσχόμαστε στα παιδιά ότι αν διαβάσουν το βιβλίο θα είναι σε θέση να τις απαντήσουν
  • κουτί με αντικείμενα σχετικά με την πλοκή του βιβλίου. Τα παιδιά βλέποντας τα αντικείμενα και τις εικόνες προσπαθούν να ανασυνθέσουν την ιστορία. Λίγο πριν τελειώσει το 3λεπτο, τους αποκαλύπτουμε σε γενικές γραμμές την πλοκή. Ή και όχι.
  1. Κρύβουμε το κείμενο και κοιτάζοντας τις εικόνες του βιβλίου, το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο, δημιουργούμε μια δική μας ιστορία. Ποιά να είναι άραγε η πραγματική ιστορία που κρύβεται πίσω από τις εικόνες αυτές; Αφήγηση ενός μικρού αποσπάσματος του βιβλίου, την ώρα που έχουμε μπροστά μας 3 εξώφυλλα. «μπορείτε να βρείτε ποιο εξώφυλλο ταιριάζει στο απόσπασμα που διάβασα;»
  2. Παίζουμε ένα επιτραπέζιο παιχνίδι που αφορά ένα  βιβλίο. Οι μαθητές πρέπει να ανατρέξουν στις σελίδες του βιβλίου για να δώσουν απαντήσεις στις ερωτήσεις του παιχνιδιού, ενώ ταυτόχρονα γνωρίζουν τους χαρακτήρες και βασικά στοιχεία της πλοκής.
  3. Παίζουμε κουκλοθέατρο ή παρουσιάζουμε σε άλλες τάξεις δραματοποιήσεις βασισμένες σε ένα κείμενο. Στεκόμαστε στο δίλημμα του ήρωα ή σταματάμε σε πιθανά προβλήματα και εξηγούμε ότι η συνέχεια της πραγματικής ιστορίας κρύβεται στο βιβλίο. Τα παιδιά που παρακολουθούν είναι πιθανό να παρακινηθούν να το διαβάσουν αν βρουν το θέαμα ενδιαφέρον.
  4. Ζητάμε από μεγάλα παιδιά, που συνήθως δυσκολεύονται στην ανάγνωση, να διαβάσουν κάποια ιστορία σε παιδιά του νηπιαγωγείου ή της πρώτης τάξης. Όταν οι μεγάλοι διαβάζουν σε μικρούς, νιώθουν να μπαίνουν σε θέση ευθύνης και γι’ αυτό δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό, προσέχοντας την προφορά, την άρθρωσή τους και τον επιτονισμό. Όσες φορές το δοκιμάσαμε, ωφέλησε σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό και τις δύο πλευρές.

 

Σταθεροποίηση της συνήθειας

Λειτουργία Βιβλιοθήκης και Ανταλλακτικού Βιβλιοπωλείου: Τα παιδιά πρέπει να μπορούν να επισκέπτονται τη σχολική βιβλιοθήκη σε συγκεκριμένες μέρες και ώρες, ή να ανταλλάσσουν μεταξύ τους βιβλία. Στην τάξη μας τον ρόλο του βιβλιοθηκάριου έχουν συνήθως τέσσερις μαθητές (ένας από κάθε ομάδα) που έχουν ταξινομήσει τα βιβλία (γνώσεων – λογοτεχνικά) και καταγράφουν τις κινήσεις τους σε ημερολόγιο δανεισμού. 

Ένταξη φιλαναγνωσίας στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα. Στα μη πιλοτικά σχολεία, αν αποφασίσουμε να αφιερώσουμε σταθερά μια από τις ώρες ευέλικτης ζώνης στη φιλαναγνωσία, δίνουμε στους μαθητές αφορμή να ασχοληθούν σε τακτική βάση με τη βιβλιοθήκη της τάξης ή του σχολείου. Αν συνδυάσουμε το διάβασμα με κολατσιό, η ώρα αυτή βαφτίζεται και «πρωινό στη βιβλιοθήκη», οπότε οι μαθητές σερβίρονται γάλα και μπισκότα καθώς διαβάζουν. Παρ’ ότι πολύ συμπαθητική, η δραστηριότητα αυτή καλό είναι να μην εφαρμόζεται κάθε εβδομάδα, επειδή υπάρχει κίνδυνος να συνδεθεί στο μυαλό των μαθητών η ανάγνωση με το φαγητό, κάτι που μπορεί να βλάψει τους ίδιους αλλά και τα βιβλία. 

Οργάνωση Έκθεσης Βιβλίου στην αυλή του σχολείου. Με δύο θρανία και μερικές καρέκλες, οι μαθητές της Στ’ που αγαπούν το διάβασμα, μπορούν να προσφέρουν μια γωνιά ανάγνωσης στα μικρότερα παιδιά που ψάχνουν ευκαιρίες να κάνουν κάτι διαφορετικό και πιο ήσυχο την ώρα του διαλείμματος. Οι μεγάλοι μαθητές που διαβάζουν στην αυλή, μπορεί να αποτελέσουν ένα σημαντικό πρότυπο, ειδικά για παιδιά που οι γονείς τους δεν διαβάζουν στο σπίτι. 

Σχολικός Βιβλιοπόντικας. Έκδοση σχολικής εφημερίδας με κριτική βιβλίων, παρουσιάσεις, περιλήψεις, ταυτότητες και συνεντεύξεις ηρώων, σταυρόλεξα/κρυπτόλεξα ή άλλες σχετικές δραστηριότητες που μπορείτε να βρείτε στην επόμενη παράγραφο. Πρόκειται για πολύπλευρη δραστηριότητα, στην οποία τα παιδιά καλούνται να αναλάβουν ποικίλους ρόλους: ανάλογα με τις δεξιότητες και τις επιθυμίες τους μπορεί να εργαστούν ως συντάκτες, ρεπόρτερς, επιμελητές/διορθωτές, σκιτσογράφους/εικονογράφους, υπεύθυνους διαφήμισης, υπεύθυνους υλικών, τυπογραφείου, οικονομικής διαχείρισης και διακίνησης του περιοδικού. 

Η Δίκη του Μήνα: Μια φορά το μήνα, οργανώνουμε στην τάξη τη δίκη ενός βιβλίου, στήνοντας το ανάλογο σκηνικό: Δικαστής, Κατήγορος, Δικηγόρος… και φυσικά ως Μάρτυρες υπεράσπισης ή κατηγορίας μπορούν να συμμετέχουν όλοι όσοι διάβασαν το συγκεκριμένο βιβλίο και έχουν κάτι να δηλώσουν για το αν τους άρεσε ή όχι και γιατί. 

D.E.A.R. (Drop Everything And Read) Μετά από συνεννόηση του συλλόγου διδασκόντων, μια φορά την ημέρα, το κουδούνι του σχολείου χτυπάει και όλοι (διευθυντής, δάσκαλοι, μαθητές) παρατούν ό,τι κάνουν και αρχίζουν να διαβάζουν το αγαπημένο τους βιβλίο για λίγα λεπτά. Αν λόγω ασυνεννοησίας (στην Ελλάδα είμαστε) δεν μπορεί να γενικευτεί η δράση, ο εκπαιδευτικός μπορεί να χτυπάει ένα συγκεκριμένο κουδουνάκι μέσα στην τάξη, που θα αναγγέλλει την έναρξη και το τέλος του DEAR.

Συμμετοχή σε διαγωνισμούς φιλαναγνωσίας. Ο εκπαιδευτικός καλό είναι να ενθαρρύνει τους μαθητές να λαμβάνουν μέρος σε τέτοιες εκδηλώσεις, καθώς τα κέρδη μπορεί να είναι πολλαπλά: Σε εμπειρίες, αναγνωστική αυτοπεποίθηση, αυτογνωσία (επίπεδο σε σχέση με άλλους μαθητές) αλλά και υλικό για τη βιβλιοθήκη τους! 

Δημιουργία Λέσχης Ανάγνωσης, όπου μαθητές ή γονείς και δάσκαλοι, μπορούν να κοινοποιήσουν την προσωπική τους εμπειρία από βιβλία που διαβάζουν. Οι συναντήσεις επιτρέπουν στους αναγνώστες να έρθουν πιο κοντά και να νιώσουν σαν ομάδα, κάτι που επηρεάζει τη γενικότερη στάση τους απέναντι στο διάβασμα ως δραστηριότητα. Δίνεται επίσης η ευκαιρία στους εκπαιδευτικούς να καταλάβουν καλύτερα ποια βιβλία είναι πιο δημοφιλή στους μαθητές και γιατί. Τέλος, τα παιδιά ωφελούνται πολλαπλά, καθώς πέραν του ότι μαθαίνουν να εκφέρουν άποψη στην πράξη, βελτιώνουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες αλλά και την αυτοεικόνα τους, συμμετέχοντας «επί ίσοις όροις» σε μια καινούρια ομάδα. 

 

Για περισσότερες διδακτικές, εμψυχωτικές πρακτικές και δραστηριότητες:  http://paidiki-logotexnia.blogspot.gr/p/blog-page_27.html

Πηγή: http://paidiki-logotexnia.blogspot.gr/p/blog-page_27.html

1 απάντηση

Παρακολούθηση & Παράθεση

  1. Ο/Η Φιλαναγ&nu... λέει:

    […] Σκύψε πάνω από τους αναγνώστες. Παρατήρησε το πρόσωπό τους καθώς διαβάζουν, όλοι μαζί, επί χίλια εκατομμύρια ώρες καθημερινά. Νιώσε πώς κρατούν την ανάσα τους, δες τα μάτια τους πώς κοιτούν επίμονα τη σελίδα, άκου μέσα στον εγκέφαλό τους το πάρτι που γίνεται. Θέλεις να πάρεις κι εσύ μέρος σε αυτό;  […]

Τα σχόλια είναι κλειδωμένα.