Το εικονογραφημένο βιβλίο για παιδιά, με τις υποκατηγορίες του (illustrated book και picture-book), αποτελεί το πρώτο ευχάριστο ανάγνωσμα για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας. Ωστόσο, η σημασία του συχνά παραγκωνίζεται, τόσο από τους εκπαιδευτικούς όσο και από τους ίδιους τους γονείς, οι οποίοι το θεωρούν «παιδιάστικο», «πολυτέλεια», ή και «ανούσιο».

Η παιδαγωγική επιστήμη αντικρούει τις άτοπες αυτές θεωρήσεις, τονίζοντας ότι η επαφή των παιδιών με εικονογραφημένα βιβλία αναδεικνύεται ως μια αναγκαιότητα για την ομαλή ψυχοπνευματική ανάπτυξη τους. Τα picture books (βιβλία με εικόνες και ελάχιστο ή καθόλου κείμενο) είναι εκείνα που φέρνουν το παιδί σε μια πρώτη επαφή με τον κόσμο των βιβλίων. Επειδή είναι συνήθως μικρά και εύχρηστα, μαλακά και ορισμένες φορές εύπλαστα, προσελκύουν τα νήπια καθώς και τα παιδιά πρώτης σχολικής ηλικίας. Πολλές φορές μάλιστα, ένα τέτοιο βιβλίο μπορεί να αποτελέσει το μεταβατικό αντικείμενο* του παιδιού.

Επίσης, τα βιβλία αυτά μπορούν να αποτελέσουν το ερέθισμα για να ξεκινήσει κάποια συζήτηση μεταξύ ενήλικα και παιδιού σχετικά με διάφορα θέματα που μπορούν να το απασχολούν. Στα πλαίσια αυτά, το παιδί μπορεί να πραγματοποιήσει διάφορες συνδέσεις μεταξύ του φανταστικού (αυτού που παρουσιάζεται στο βιβλίο) και του πραγματικού (καθημερινότητα), αλλά και να θέσει διάφορα ερωτήματα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην ευαίσθητη αυτή ηλικία, τα νήπια  ξεκινούν να διαμορφώνουν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για τον κόσμο που τα περιβάλλει.

Σύμφωνα με τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης του Gardner, με το εικονογραφημένο βιβλίο αναπτύσσεται η χωροταξική/χωροαντιληπτική ικανότητα των παιδιών. Παράλληλα, καλλιεργείται η φαντασία τους και η κριτική τους ικανότητα. Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφέρουμε ότι η εικονογράφηση δε συνοδεύει μόνο το κείμενο, μπορεί να το εμπλουτίζει, να το ανατρέπει, να το παρουσιάζει από την οπτική γωνία ενός άλλου ήρωα/ άλλης ηρωίδας κ.λπ. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η εικόνα βοηθά το παιδί να «επεξεργάζεται» καλύτερα όσα ακούει/διαβάζει: το παιδί μπορεί να κάνει υποθέσεις με βάση την εικόνα, να στοχαστεί, να μπει στη θέση ενός ήρωα/μιας ηρωίδας, να προβληματιστεί… Επομένως, «διαβάζει» την εικόνα ενεργητικά.

Τα εικονογραφημένα βιβλία μπορούν να αξιοποιηθούν και στην εκπαίδευση, συντελώντας στη γνωριμία του παιδιού με τη Ζωγραφική και τις εικαστικές τέχνες, αλλά και πλαισιώνοντας δραστηριότητες και σχέδια εργασίας. Με τον τρόπο αυτό, οι εκπαιδευτικοί έχουν τη «δύναμη» να καλλιεργήσουν το ενδιαφέρον των παιδιών για την τέχνη και για τα βιβλία (φιλαναγνωσία).

Όσον αφορά τα μεγαλύτερα και πιο σύνθετα εικονογραφημένα βιβλία (π.χ. λεξικά με εικόνες, εικονογραφημένες εγκυκλοπαίδειες), σημειώνουμε ότι τα βιβλία αυτά φαίνεται να είναι πιο εύληπτα καθώς οπτικοποιούν έννοιες που μπορεί να δυσκολεύουν τα παιδιά.

Τέλος, γονείς και παιδαγωγοί οφείλουν να έχουν κατά νου τη σημασία που έχει για το ίδιο το παιδί η εικόνα και η ζωγραφιά: το παιδί ζωγραφίζει κάτι για να εκφράσει αυτό που έχει στο μυαλό του, αυτό που δεν μπορεί να εκφράσει προφορικά ή γραπτά. Πολλές φορές, ακόμα και όταν έχει εμπλουτιστεί επαρκώς το λεξιλόγιό του και είναι σε θέση να μιλήσει ή ακόμα και να γράψει, προτιμά τη ζωγραφιά, προτιμά την εικόνα.

Σίσκου Γραμματία, εκπαιδευτικός, MSc Παιδικό Βιβλίο

*το συγκεκριμένο αντικείμενο στο οποίο το παιδί προσκολλάται και το οποίο δεν αποχωρίζεται, ειδικά στον ύπνο. Το παιδί αποζητά το αντικείμενο αυτό όταν βρεθεί σε στρεσογόνες καταστάσεις. Η απώλεια του προκαλεί έντονη δυσφορία, άγχος και κλάμα στο παιδί. Ο Winnicott αναφέρεται σε αυτό το αντικείμενο, με το οποίο το βρέφος δημιουργεί ένα δεσμό και μέσω του οποίου λαμβάνει ευχαρίστηση αλλά και καθησυχάζεται ως «μεταβατικό αντικείμενο». Επίσης, το αντικείμενο αυτό βοηθά το παιδί να αντέξει τον αποχωρισμό από τον γονιό (ειδικά κατά τον ύπνο) ενώ παράλληλα του μεταφέρονται από το παιδί καθησυχαστικές, σχεδόν μαγικές, ιδιότητες ως μέρος της προσπάθειας του παιδιού να ανεξαρτητοποιηθεί, να μάθει να ηρεμεί τον εαυτό του και σιγά σιγά να εσωτερικεύσει αυτή την ικανότητα για αυτό-καθησυχασμό αλλά και να δημιουργεί σχέσεις πλέον ως ξεχωριστό ον με άλλα αντικείμενα (έμψυχα/ άτομα ή άψυχα). Το μεταβατικό αντικείμενο είναι πολύ σημαντικό για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού και αυτή η προσκόλληση στη βρεφική/νηπιακή ηλικία δεν πρέπει να ανησυχεί τους γονείς.